Ở phường Mường Lay, tỉnh Điện Biên có một người phụ nữ Thái trắng đang nỗ lực khởi nghiệp bằng tình yêu quê hương và tinh thần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Nhờ đó, mô hình du lịch cộng đồng Homestay Mường Lay do chị sáng lập đã giúp nhiều phụ nữ địa phương vươn lên làm chủ kinh tế. Chị là Lù Thị Toản - Chi hội trưởng Chi hội Phụ nữ bản Quan Chiêng.
Một buổi sáng tháng 11, khi làn sương mỏng vẫn còn vờn quanh mặt hồ, trong homestay nhỏ ở bản Quan Chiêng, chị Lù Thị Toản đang tất bật chuẩn bị đưa đoàn khách đầu tiên trong ngày đi thuyền thăm quan lòng hồ sông Đà trong xanh.
Mường Lay Homstay của gia đình chị Lù Thị Toản ở phường Mường Lay
Sinh ra và lớn lên trên mảnh đất Mường Lay xinh đẹp, nép mình bên dòng sông Đà, chị Lù Thị Toản hiểu rõ những lợi thế, vẻ đẹp của quê hương mình. Chị Toản chia sẻ: “Mường Lay đẹp và giàu bản sắc, từ những ngôi nhà sàn mái đá đen, lòng hồ thủy điện sông Đà nhiều tôm cá, đến Lễ hội đua thuyền đuôi Én và nhiều nét văn hóa đặc sắc nhưng cuộc sống của người dân vẫn chưa khấm khá, nhiều thanh niên phải đi xa làm ăn, phụ nữ thì quanh quẩn với ruộng vườn”. Từ những trăn trở đó, chị Toản dần hình thành một ước mơ đó là làm du lịch cộng đồng để vừa giữ hồn văn hóa vừa tạo sinh kế cho bà con.
Chị Lù Thị Toản (thứ 2 từ phải sang) bên gian hàng các sản phẩm của Mường Lay Homstay
Cơ duyên đến vào năm 2021, khi chị được tham gia lớp tập huấn về du lịch cộng đồng và đi thực tế ở các tỉnh: Sơn La, Hòa Bình, Thanh Hóa, chị nhận ra rằng làm du lịch cộng đồng không chỉ là kinh doanh, mà còn là cách giữ gìn bản sắc và gắn kết cộng đồng. Từ một người phụ nữ chưa từng biết làm dịch vụ, chị mạnh dạn thiết kế lại ngôi nhà sàn của mình thành homestay đầu tiên của Mường Lay.
Năm 2022, khi Mường Lay đăng cai tổ chức Giải dù lượn quốc gia kết hợp Lễ hội đua thuyền, chị Toản đã vận động bà con dọn dẹp, sửa sang nhà cửa để đón khách. Đã có hơn 1.000 lượt khách ghé thăm và sử dụng dịch vụ tại bản Quan Chiêng, điều này đã tạo nên bước ngoặt. Chị Toản nhớ lại: “Năm đấy bà con mình vui lắm, khách đến ăn cơm, nghe hát, nghỉ nhà sàn. Lúc tiễn khách đi, ai cũng lưu luyến. Tôi hiểu rằng mình đã tìm được con đường phát triển kinh tế đúng đắn.”
Từ thành công đầu tiên, chị Toản bắt đầu quá trình xây dựng một mô hình du lịch cộng đồng thật sự chuyên nghiệp. Vừa là người trực tiếp thực hiện chị Toản vừa tổ chức kết nối và đào tạo cho các hộ gia đình từ kỹ năng giao tiếp, khởi nghiệp. Năm 2023, chị vận động 33 hộ dân tham gia, 80% trong số đó là phụ nữ. Mỗi người đảm nhận một mảng như: lưu trú, ẩm thực, biểu diễn, truyền thông. Họ cùng nhau viết quy ước tham gia mô hình du lịch cộng đồng từ cách chào khách, giữ vệ sinh, đến chia lợi nhuận công khai. “Tôi muốn ai cũng thấy đây là mô hình của chính mình, chứ không phải của riêng ai,” chị Toản chia sẻ.
Chị Lù Thị Toản tại lễ vinh danh “Gương thanh niên tiêu biểu, có uy tín và tấm gương khởi nghiệp thành công vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2025”.
Đến nay, Homestay Mường Lay có 9 cơ sở lưu trú, mỗi năm đón khoảng 2.500 lượt khách, doanh thu ước đạt 1,8 tỷ đồng, tạo việc làm cho gần 40 lao động, trong đó hơn nửa là phụ nữ và thanh niên địa phương. Mô hình vận hành theo nguyên tắc xanh và công bằng: nói không với rác thải nhựa, sử dụng năng lượng mặt trời, phân loại rác tại nguồn; lợi nhuận được chia minh bạch, trích một phần vào Quỹ bảo tồn và Quỹ cộng đồng.
Ngoài việc mang lại sinh kế, mô hình của chị còn “đánh thức” niềm tự hào văn hóa trong mỗi người dân nơi thôn bản. Những điệu xòe Thái, khèn bè, tính tẩu, món pa pỉnh tộp, khẩu xén, khẩu chí chọp hay xôi nếp nương... vốn quen thuộc trong bữa cơm hàng ngày, nay được nâng tầm thành trải nghiệm văn hóa. Du khách được sống như người dân ở thôn bản: cùng đi chợ, nấu ăn, tắm lá thuốc, đan lát, nghe kể chuyện dân gian. “Mỗi món ăn, mỗi điệu múa đều mang linh hồn của đất và người Mường Lay. Chúng tôi chỉ đang kể lại câu chuyện văn hóa bằng cách gần gũi hơn,” chị Toản tâm sự.
Không dừng ở đó, chị Toản còn đưa công nghệ số vào quản lý và quảng bá du lịch bằng cách lập fanpage, đăng ký trên nền tảng đặt phòng trực tuyến, phản hồi khách trong 24 giờ. Những sáng kiến đó đã giúp Homestay Mường Lay được biết đến rộng rãi, trở thành điểm sáng của phong trào “Phụ nữ khởi nghiệp xanh” tại Điện Biên.
Chị Lù Thị Toản (áo đỏ) được vinh danh tại Đại hội thi đua yêu nước tỉnh lần thứ VI-2025.
Năm 2024, với dự án “Phát triển du lịch cộng đồng gắn du lịch xanh và bền vững”, chị Lù Thị Toản giành giải Nhất cuộc thi Ý tưởng khởi nghiệp của Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh Điện Biên và giải Nhì cấp vùng trong cuộc thi “Phụ nữ khởi nghiệp sáng tạo và chuyển đổi xanh” do Hội LHPN Việt Nam tổ chức. Chị cũng nhận được nhiều Giấy khen, Bằng khen của UBND tỉnh, Tỉnh ủy và Hội LHPN tỉnh trao tặng. Chị Toản còn là một trong những cá nhân điển hình trong phong trào thi đua yêu nước tỉnh Điện Biên giai đoạn 2020-2025 và là đại biểu tỉnh Điện Biên tham dự Đại hội Thi đua yêu nước toàn quốc lần thứ XI. Những phần thưởng đó là sự ghi nhận cho nỗ lực không mệt mỏi của một phụ nữ dám nghĩ, dám làm, người đã góp phần không nhỏ trong việc đưa du lịch cộng đồng của Mường Lay phát triển.
Từ một giấc mơ nhỏ bên bếp lửa ngày nào, chị Lù Thị Toản đã viết nên câu chuyện đổi thay cho cả bản làng. Một mô hình du lịch cộng đồng xanh, bản sắc do phụ nữ làm chủ. Nơi văn hóa trở thành nguồn sống và nơi những người phụ nữ Thái Mường Lay đang làm giàu bằng chính đôi tay và niềm tự hào dân tộc của mình./.
